Dương Tường: 'Tác phẩm của Patrick Modiano là sự định vị bản thân'

[Ảnh: Nhà văn Patrick Modiano - người đoạt giải Nobel Văn học 2014].

Là người chuyển ngữ hai tiểu thuyết của Modiano sang tiếng Việt, Dương Tường am hiểu về tác phẩm của nhà văn vừa đoạt giải Nobel 2014.

Dương Tường cho biết, ông rất mừng khi nhận được tin nhà văn Patrick Modiano đoạt giải Nobel vào chiều 9/10. "Trước hay sau tôi đều thấy Modiano là nhà văn lớn nhất trong thế kỷ 20, đầu thế kỷ 21 của Pháp. Những năm 1980, tôi được một người bạn gửi cho cuốn Les boulevard de ceinture (Những đại lộ ngoại vi). Tôi đọc là mê ngay, liền đề xuất NXB Văn học dịch và in cuốn này. Những đại lộ ngoại vi được xuất bản năm 1989. Sau đó tôi dịch tiếp cuốn Phố những cửa hiệu u tối (Rue des boutique obscures), NXB Hội Nhà văn in năm 1992”, dịch giả nói.

Ba trong bốn tác phẩm của Patrick Modiano được dịch và phát hành ở Việt Nam. Ảnh: nhilinh.

Theo Dương Tường, Modiano không phải là một tác giả khó dịch. Nhưng cái khó là văn ông rất đẹp, nó luôn có một mạch ngầm và vì thế dịch giả "phải gắng sức để dịch cho ra cái mạch ngầm ấy". 

Là người chuyên dịch văn học Pháp, dịch giả Dương Tường am hiểu và yêu thích các tác phẩm của Patrick Modiano. Ông cho biết, điểm nổi bật trong các phẩm của nhà văn là các nhân vật thường loay hoay định vị mình. Các nhân vật luôn băn khoăn, day dứt về bản thể và hiện hữu bản thân. Họ tìm về lịch sử, mong có thể cắt nghĩa được hiện tại. Bởi thế, họ luôn tìm hiểu quá khứ của mình và dưới ánh sáng ấy, họ hình dung rõ hơn những đường nét của tương lai. 

Dương Tường nhận định, trong các tiểu thuyết của Modiano, ý đồ xác định vị trí của mình trong lịch sử còn vượt lên thành một vấn đề có tầm rộng lớn: đó là con người và thời gian. Modiano từng nói: “Con người bao giờ cũng tò mò muốn biết cội nguồn của mình”. Việc đi tìm những “cội nguồn” ấy trở thành nét chủ đạo của các nhân vật trong tác phẩm của ông. Dịch giả dẫn ra hai cuốn tiểu thuyết của Modiano mà ông đã dịch để minh chứng.

Ở Những đại lộ ngoại vi là cuộc tìm kiếm của nhân vật chính dò theo dấu vết của cha mình. Hành trình đó không chỉ là cuộc lần dấu vết theo nghĩa đen, mà còn chứa đựng những ẩn dụ: đi tìm sự gần gũi bên trong với con người ấy, nói đúng hơn là với quá khứ ấy. 

Còn trong Phố những cửa hiệu u tối - tác phẩm đoạt giải Goncourt, việc tìm cội nguồn chính là nỗi khắc khoải triền miên về nguy cơ đánh mất danh tính và bản cách. Điều khiến Guy Roland - nhân viên một hãng thám tử tư - lao theo dấu vết của một người không quen biết mất tích từ lâu chính là nhu cầu tìm lại được mình sau bao đời, mà xưa kia có thể là anh ta. Như trong một vòng quay, những mẩu ký ức chập chờn, rời rạc không ngừng xoáy lộn với những câu hỏi: Tôi là ai? Có đúng đó là đời tôi không? Dường như đó không chỉ là một bi kịch cá nhân mà là vấn đề của cả cộng đồng.

Dịch giả Dương Tường yêu thích tác phẩm của Patrick Modiano. Ông đã chuyển ngữ hai tiểu thuyết "Những đại lộ ngoại vi" và "Phố những cửa hiệu u tối".

Modiano sinh năm 1945, thuộc thế hệ chỉ biết về chiến tranh qua những vang vọng xa nhòa, nhưng theo nhận xét của Dương Tường thì “dấu vết những cơn binh lửa can qua trên quy mô hành tinh bằng cách nào đó in hằn sâu trong tâm thức Modiano như một ám ảnh thường trực”.

Modiano chỉ tốt nghiệp tú tài, sau đó không theo học bất cứ trường đại học nào, mà chuyên tâm vào viết văn. Ông xuất hiện trên văn đàn năm 1968 với cuốn tiểu thuyết La Place de L’Etoile (đã được Vũ Đình Phòng dịch, xuất bản tại Việt Nam với tên Quảng trường Ngôi Sao). Tác phẩm đầu tay đã mang về hai giải thưởng văn học quan trọng là giải Roger Nimier và Fenméon. Sau cuốn Tuần tra đêm (1969), Modiano cho ra mắt Những đại lộ ngoại vi (1975). Tác phẩm thứ ba trong sự nghiệp đã mang về cho ông giải thưởng lớn về tiểu thuyết của Viện Hàn lâm Pháp. Ba năm sau, cuốn Phố những cửa hiệu u tối (Rue des boutique obscures) nhận giải thưởng Goncourt.

Ông viết nhiều, thường xuyên cho ra mắt tác phẩm mới, trong đó có thể kể: Biệt thự buồn (Villa briste), Biên niên ký gia đình (Livret de famille), Một thời thanh xuân (Une jeunese), Những chàng trai tốt biết mấy (De si braves garcon), Khu phố hẻo lánh (Quartier perdu), Phòng để quấn áo thời ấu thơ (Vestiare de l'enfance), Chuyến du hành tân hôn (Voyage de noces)…

Ngay từ khi mới xuất hiện, Patrick Modiano đã được coi là một hiện tượng của văn học Pháp đương thời. Tới nay, gia tài của ông có khoảng 27 tiểu thuyết, bốn kịch bản phim và đang hoàn thành nhiều tác phẩm dang dở. Ngoài giải thưởng của Viện Hàn lâm Pháp, giải Gouncourt, Modiano còn giành nhiều giải thưởng văn học khác như Giải Australian State cho nhà văn châu Âu năm 2012, Giải thưởng Văn học trọn đời Paul - Morand năm 2010. Trong từ điển thuật ngữ văn học, còn hình thành khái niệm “modianienne”. Đây là từ chỉ phong cách chịu ảnh hưởng từ Patrick Modiano. Phong cách ấy bao gồm những ý niệm, chủ đề như sự ám ảnh về việc tìm kiếm danh tính, sự bất lực trong khả năng nắm bắt những rối loạn xã hội…

Tại Việt Nam đã có bốn tác phẩm của Patrick Modiano dịch và xuất bản, gồm: Những đại lộ ngoại vi (Dương Tường dịch), Phố những cửa hiệu u tối (Dương Tường), Quảng trường ngôi sao (Vũ Đình Phòng) và Ở quán cà phê của tuổi trẻ lạc lối (Trần Bạch Lan dịch).

Lam Thu (Vnexpress)