Mạnh Tử chú giải

Mạnh Tử là tác phẩm kinh điển của Nho gia, đến thời Tống thì được xếp vào Tứ thư, trở thành sách giáo khoa của sĩ tử trong xã hội phong kiến. Đây là bộ sách ghi chép lời dạy của Á thánh Mạnh Tử và nội dung đối thoại giữa Mạnh Tử với các vua chư hầu, với các nhà tư tưởng cùng thời cũng như với học trò của ông. Qua đó, hệ thống tư tưởng của Mạnh Tử được phản ánh khá toàn diện, bao gồm nhiều khía cạnh từ đạo đức, giáo dục, triết học đến chủ trương chính trị, hơn nữa còn tái hiện cả hoạt động thực tiễn của Mạnh Tử lúc sinh tiền.

Mạnh Tử được hoàn thành vào thời kỳ Chiến Quốc. Sử ký của Tư Mã Thiên kể rằng: Mạnh Tử bất đắc chí vì không được vị vua nào trọng dụng, bèn “lui về cùng với bọn Vạn Chương sắp đặt thứ tự Thi, Thư, thuật lại ý của Trọng Ni, làm ra bảy thiên sách Mạnh Tử”. Giống như Luận ngữ, Mạnh Tử cũng viết theo thể ngữ lục, dùng hình thức đối đáp để triển khai vấn đề. Câu chữ trong sách mang giọng điệu mạnh mẽ, có khí thế hùng hồn, lập luận khúc chiết và đanh thép, phương pháp hùng biện đa dạng, cuồn cuộn như trường giang đại hải, thao thao bất tuyệt, kiên quyết bảo vệ quan điểm, buộc đối phương chịu đuối lý mới thôi. Không đơn thuần chỉ là một danh tác triết học, đây còn là một tác phẩm văn chương kiệt xuất thời Tiên Tần. Văn phong Mạnh Tử rành mạch và sáng sủa, lối ví von hóm hĩnh mà sâu sắc, sử dụng ngụ ngôn gần gũi và dễ hiểu, có lúc thiết tha bộc trực, có khi lại phúng thích chua cay.

Không chỉ chú thích về âm nghĩa, quy luật ngữ pháp và phương thức tu từ, Mạnh Tử chú giải còn phân tích cả tình hình lịch sử, sự đổi thay về địa lý và phong tục tập quán, giúp người đọc hiểu cặn kẽ vấn đề, không những lĩnh hội đúng bản ý của Mạnh Tử, chúng ta còn biết được vì sao Mạnh Tử lại nói thế. Để chú giải tác phẩm của chư tử nói chung và Mạnh Tử nói riêng, đòi hỏi nhà nghiên cứu phải có trình độ ngôn ngữ uyên thâm và vốn kiến thức rộng lớn, bao trùm nhiều lĩnh vực khác nhau. Dương Bá Tuấn sở hữu cả hai điều kiện này, hơn nữa ông lại được tiếp xúc với nền khoa học mới. Nhờ đó, Mạnh Tử chú giải đã khắc phục không ít sai sót của tiền nhân, đưa ra nhiều ý kiến mới lạ và độc đáo, với lối trình bày giản dị, phù hợp với mọi đối tượng độc giả.

Thật vậy, sau hơn hai ngàn năm, tư tưởng của Mạnh Tử vẫn còn nguyên giá trị và sức sống. Bước sang thế kỷ 21, trước vô vàn biến động về chính trị, kinh tế lẫn đạo đức, quan điểm trọng dân và lý luận dưỡng khí của Mạnh Tử càng đáng được lưu tâm, gợi mở cho xã hội nhiều vấn đề cần suy ngẫm. Mạnh Tử chú giải của Dương Bá Tuấn có thể xem là phương tiện đưa mọi người đến gần với Á thánh, giúp chúng ta tiếp thu trọn vẹn sự minh triết của một bậc vĩ nhân.